Reakcja retinoidalna. Jak sobie z nią radzić?

Trudno sobie wyobrazić terapię kosmetologiczną bez retinoidów. Retinoidy są podstawą pracy ze skórą trądzikową, z przebarwieniami, objawami oraz profilaktyką starzenia. Jednak, jak to bywa w przypadku substancji kosmetycznych, im większa jest ich aktywność, tym większe prawdopodobieństwo pojawienia się objawów ubocznych. Do najczęściej występujących objawów niepożądanych miejscowych retinoidów należy reakcja retinoidalna. To specyficzna reakcja, której pojawienie się trudno przewidzieć, dlatego każdy kosmetolog powinien mieć wiedzę na jej temat oraz wiedzieć, jak postępować, gdy się pojawi.

Czym jest reakcja retinoidalna?

Reakcja retinoidalna charakteryzująca się świądem, pieczeniem w miejscu aplikacji, rumieniem, łuszczeniem. Występuje częściej w przypadku tretinoiny i tazarotenu (substancji stosowanych w lekach) niż w przypadku izotretynoiny, adapalenu, retinolu i aldehydu retinowego. Najprawdopodobniej przyczyną reakcji jest drażniące działanie kwasu karboksylowego, który znajduje się na polanym końcu retinoidu. W kontakcie ze skórą, kwas ten prowadzi do uwolnienia prozapalnych cytokin, takich jak IL-1, TNF-α, IL-6 i IL-8, które następnie wywołują niechciane reakcje.

Osoby, które po raz pierwszy doświadczyły reakcji retinoidowej, o objawach skórnych mówią jak o alergii. Wielokrotnie miałam do czynienia z klientami, którzy kilka dni po wykonaniu zabiegu, wysyłały mi zdjęcia i pisali: dostałem/am alergii na retinol. Reakcja retinoidalna nie ma jednak związku z alergią. W największym skrócie jej przyczyną jest wprowadzenie do skóry większej niż ma to miejsce w normalnych warunkach, ilości witaminy A.

Reakcja retinoidowa pojawia się w ciągu kilku dni po wykonaniu zabiegu z retinolem lub wprowadzeniu do pielęgnacji domowej kosmetyku z wysokim stężeniem pochodnej witaminy A. Czas utrzymywania się objawów uzależniony jest od kondycji skóry oraz stosowanej pielęgnacji domowej, z reguły nie przekracza jednak 5-7 dni.

Rumień i obrzęk charakterystyczny dla  reakcji retinoidalnej.

Jak zmniejszyć ryzyko pojawienia się reakcji retinoidalnej?

Reakcja retinoidalna może zdarzyć u każdej osoby, niezależnie do tego, czy ma ona doświadczenie w korzystaniu z retinoidów. W swojej praktyce przekonałam się o tym wielokrotnie. Mimo wcześniejszych doświadczeń z retinolem, zdarzało się, że u tych samych podopiecznych dochodziło do wyraźnej reakcji objawiającej się zaczerwienieniem, obrzękiem, świądem. Choć reakcji retinoidalnej nie da się całkowicie wyeliminować, to są sposoby na to, aby zmniejszyć ryzyko jej pojawienia się. Jak?

1. Terapia progresywna. Retinoidy powinny być wprowadzane do terapii stopniowo, zaczynając od małych stężeń i łagodnych form. Substancją najmniej drażniącą jest retinal, który w kosmetykach występuje w stężeniach 0,05-0,1% (Dermomedica, Medik8). Dopiero, gdy skóra oswoi się z witaminą A, można przejść na formy bardziej aktywne – retinol, stopniowo zwiększając jego stężenie (0,5%, 1%, 2%). Złą praktyką jest przeprowadzenie zabiegu z retinolem, bez uprzedniego wprowadzenia substancji do pielęgnacji domowej. W takiej sytuacji możemy być niemal pewni, że reakcja retinoidalna pojawi się.
2. Równoległe kondycjonowanie bariery naskórkowej. Podczas stosowania kosmetyków z pochodnymi witaminy A należy zadbać o  barierę naskórkową. W pielęgnacji domowej powinny zaleźć się kosmetyki (kremy, sera, maski), które działają nawilżająco i odżywczo, najlepiej oparte o: ceramidy, NMF,  kwas hialuronowy, witaminę E. Jeśli skóra jest wyjątkowo wrażliwa, warto taki kosmetyk aplikować na produkt z retinolem, postępując zgodnie ze schematem: oczyszczanie skóry – serum – kosmetyk z retinolem – krem nawilżający. Do moich ulubionych kosmetyków barierowych należą: Nomelan Mediderma oraz Expert Intensive Cream Cell Fusion C
3. Odstawienie peelingów chemicznych i kosmetyków opartych o kwasy na 3-4 tygodnie przed zabiegiem z retinolem. Jeśli planujemy wykonać zabieg z retinolem w stężeniu 4-6%, należy powstrzymać się od zabiegów oraz kosmetyków z wysokimi stężeniami kwasów chemicznych. Ich stosowanie prowadzi do odnowy komórkowej, a w przypadku nowo powstałych komórek – ryzyko pojawienia się reakcji retinoidalnej wzrasta.
4. Suplementacja cynkiem. W skórze retinal oraz retinol przekształcają się do kwasu retinowego, który odpowiada za działanie takie jak: poprawa napięcia, rozjaśnienie przebarwień, zmniejszenie produkcji sebum. Aby jednak mogło dojść do reakcji przekształcenia, niezbędny jest enzym – dehydrogenaza RDH, którego aktywność jest ściśle zależna od cynku. Zaleca się, aby osoby, które planują wprowadzenie retinolu do pielęgnacji skóry, przynajmniej w początkowej fazie (2-4 miesiące) suplementowały cynk.
5. Niewykonywanie zabiegu z retinolem w okresie silnego stresu. Kortyzol uwalniany w reakcjach stresowych zaburza prawidłowe funkcjonowanie skóry. U osób, które doświadczają silnego stresu należy powstrzymać się od zabiegów z retinolem, a kosmetyki z pochodną witaminy A wprowadzać z dużą ostrożnością.

Co zrobić, gdy pojawi się reakcja retinoidalna?

Podrażnienie skóry wywołane reakcją retinoidalną jest objawem dyskomfortu, a nawet bólu, stąd działania podjęte w kierunku wyciszania objawów reakcji powinny nastąpić tak szybko, jak to możliwe. Poniżej lista rekomendowanych produktów, które na przestrzeni lat sprawdziły się u moich podopiecznych.

1. Krem typu Cica: Avene Cicalfate, La Roche Posay Cicaplast, Bioderma Cicabio. Obok silikonów i mikroelementów, w składzie tego typu kosmetyku często występuje Cantella Asiatica, czyli wąkrota azjatycka. Wąkrota działa przeciwzapalnie, łagodzi oraz przyspiesza procesy gojenia.  Kosmetyki typu Cica należy aplikować tak często, jak jest to konieczne, w praktyce nawet 5-6 razy na dobę. O kremach typu Cica merytorycznie pisze Angelika, link do wpisu tutaj.
2. Woda termalna. Woda termalna jest bogactwem mikroelementów, które są niezbędne w procesach gojenia. Dodatkowo forma spray, sprawia, że stosowanie wody termalnej na skórę podrażniona, łuszczącą się, jest przyjemne. Od lat polecam wodę termalną marki Uriage, która nie wymaga osuszania.
3. Kosmetyk lub maść z hydrokortyzonem. W niektórych przypadkach może się okazać, że konieczne jest zastosowanie kremu z hydrokortyzonem. Hydrokortyzon działa silnie przeciwzapalnie. Obok leków, hydrokortyzon w niskich stężeniach występuje w maściach dostępnych bez recepty w aptece (np. Hydrocortisonum) lub w niektórych kosmetykach (np. PCA Skin CliniCalm).
4. Środki przeciwhistaminowe. Dyskomfort związany ze świądem można zmniejszyć, stosując środki antyhistaminowe. Do naturalnych preparatów przeciwhistaminowych należą: kwercetyna oraz olej z czarnuszki.

 

Podsumowanie

Retinoidy należą do najlepiej poznanych i najbardziej skutecznych substancji stosowanych w kosmetologii oraz dermatologii. Mimo wielu korzyści, podczas ich stosowania mogą pojawić się skutki uboczne. Do najczęściej wystepujących należy reakcja retinoidalna. Choć jest nieprzyjemna, to warto pamiętać, że z reguły mija już po kilku dniach. Przygotowanie skóry przed zabiegiem oraz odpowiednia pielęgnacja domowa, zmniejszają ryzyko pojawienia się, a w przypadku obecności – łagodzą jej przebieg.

 

Sięgnij po więcej!

Więcej informacji o retinoidach dowiesz się z webinarium: Retinoidy z perspektywy doświadczonego kosmetologa.