Reakcja retinoidalna. Jak sobie z nią radzić?

Trudno sobie wyobrazić terapię kosmetologiczną bez wykorzystania retinoidów. Stanowią one fundament pracy w przypadku skóry dotkniętej trądzikiem, przebarwieniami oraz widocznymi oznakami starzenia się. Jednakże, podobnie jak w przypadku wielu składników kosmetycznych, zwiększona aktywność retinoidów wiąże się z większym ryzykiem wystąpienia działań niepożądanych. Wśród najczęstszych reakcji niepożądanych związanych z miejscowym stosowaniem retinoidów wyróżnia się tzw. reakcję retinoidalną. Jest to specyficzna reakcja, której pojawienie się jest trudne do przewidzenia. Z tego powodu każdy profesjonalny kosmetolog powinien posiadać dogłębną wiedzę na temat tej reakcji oraz być przygotowanym na działania w przypadku jej wystąpienia.

Czym jest reakcja retinoidalna?

Reakcja retinoidalna charakteryzująca się świądem, pieczeniem w miejscu aplikacji, rumieniem, łuszczeniem. Występuje częściej w przypadku tretinoiny i tazarotenu (substancji stosowanych w lekach) niż w przypadku izotretynoiny, adapalenu, retinolu i aldehydu retinowego. Najprawdopodobniej przyczyną reakcji jest drażniące działanie kwasu karboksylowego, który znajduje się na polanym końcu retinoidu. W kontakcie ze skórą, kwas ten prowadzi do uwolnienia prozapalnych cytokin, takich jak IL-1, TNF-α, IL-6 i IL-8, które następnie wywołują niechciane reakcje.

Osoby, które po raz pierwszy doświadczyły reakcji retinoidowej, o objawach skórnych mówią jak o alergii. Wielokrotnie miałam do czynienia z klientami, którzy kilka dni po wykonaniu zabiegu, wysyłały mi zdjęcia i pisali: dostałem/am alergii na retinol. Reakcja retinoidalna nie ma jednak związku z alergią. W największym skrócie jej przyczyną jest wprowadzenie do skóry większej niż ma to miejsce w normalnych warunkach, ilości witaminy A.

Reakcja retinoidowa pojawia się w ciągu kilku dni po wykonaniu zabiegu z retinolem lub wprowadzeniu do pielęgnacji domowej kosmetyku z wysokim stężeniem pochodnej witaminy A. Czas utrzymywania się objawów uzależniony jest od kondycji skóry oraz stosowanej pielęgnacji domowej, z reguły nie przekracza jednak 5-7 dni.

Rumień i obrzęk charakterystyczny dla  reakcji retinoidalnej.

Jak zmniejszyć ryzyko pojawienia się reakcji retinoidalnej?

Reakcja retinoidalna może zdarzyć u każdej osoby, niezależnie do tego, czy ma ona doświadczenie w korzystaniu z retinoidów. W swojej praktyce przekonałam się o tym wielokrotnie. Mimo wcześniejszych doświadczeń z retinolem, zdarzało się, że u tych samych podopiecznych dochodziło do wyraźnej reakcji objawiającej się zaczerwienieniem, obrzękiem, świądem. Choć reakcji retinoidalnej nie da się całkowicie wyeliminować, to są sposoby na to, aby zmniejszyć ryzyko jej pojawienia się. Jak?

1. Terapia progresywna. Retinoidy powinny być wprowadzane do terapii stopniowo, zaczynając od małych stężeń i łagodnych form. Substancją najmniej drażniącą jest retinal, który w kosmetykach występuje w stężeniach 0,05-0,1% (Dermomedica, Medik8). Dopiero, gdy skóra oswoi się z witaminą A, można przejść na formy bardziej aktywne – retinol, stopniowo zwiększając jego stężenie (0,5%, 1%, 2%). Złą praktyką jest przeprowadzenie zabiegu z retinolem, bez uprzedniego wprowadzenia substancji do pielęgnacji domowej. W takiej sytuacji możemy być niemal pewni, że reakcja retinoidalna pojawi się.
2. Równoległe kondycjonowanie bariery naskórkowej. Podczas stosowania kosmetyków z pochodnymi witaminy A należy zadbać o  barierę naskórkową. W pielęgnacji domowej powinny zaleźć się kosmetyki (kremy, sera, maski), które działają nawilżająco i odżywczo, najlepiej oparte o: ceramidy, NMF,  kwas hialuronowy, witaminę E. Jeśli skóra jest wyjątkowo wrażliwa, warto taki kosmetyk aplikować na produkt z retinolem, postępując zgodnie ze schematem: oczyszczanie skóry – serum – kosmetyk z retinolem – krem nawilżający. Do moich ulubionych kosmetyków barierowych należą: Nomelan Mediderma oraz Expert Intensive Cream Cell Fusion C
3. Odstawienie peelingów chemicznych i kosmetyków opartych o kwasy na 3-4 tygodnie przed zabiegiem z retinolem. Jeśli planujemy wykonać zabieg z retinolem w stężeniu 4-6%, należy powstrzymać się od zabiegów oraz kosmetyków z wysokimi stężeniami kwasów chemicznych. Ich stosowanie prowadzi do odnowy komórkowej, a w przypadku nowo powstałych komórek – ryzyko pojawienia się reakcji retinoidalnej wzrasta.
4. Suplementacja cynkiem. W skórze retinal oraz retinol przekształcają się do kwasu retinowego, który odpowiada za działanie takie jak: poprawa napięcia, rozjaśnienie przebarwień, zmniejszenie produkcji sebum. Aby jednak mogło dojść do reakcji przekształcenia, niezbędny jest enzym – dehydrogenaza RDH, którego aktywność jest ściśle zależna od cynku. Zaleca się, aby osoby, które planują wprowadzenie retinolu do pielęgnacji skóry, przynajmniej w początkowej fazie (2-4 miesiące) suplementowały cynk.
5. Niewykonywanie zabiegu z retinolem w okresie silnego stresu. Kortyzol uwalniany w reakcjach stresowych zaburza prawidłowe funkcjonowanie skóry. U osób, które doświadczają silnego stresu należy powstrzymać się od zabiegów z retinolem, a kosmetyki z pochodną witaminy A wprowadzać z dużą ostrożnością.

Co zrobić, gdy pojawi się reakcja retinoidalna?

Podrażnienie skóry wywołane reakcją retinoidalną jest objawem dyskomfortu, a nawet bólu, stąd działania podjęte w kierunku wyciszania objawów reakcji powinny nastąpić tak szybko, jak to możliwe. Poniżej lista rekomendowanych produktów, które na przestrzeni lat sprawdziły się u moich podopiecznych.

1. Krem typu Cica: Avene Cicalfate, La Roche Posay Cicaplast, Bioderma Cicabio. Obok silikonów i mikroelementów, w składzie tego typu kosmetyku często występuje Cantella Asiatica, czyli wąkrota azjatycka. Wąkrota działa przeciwzapalnie, łagodzi oraz przyspiesza procesy gojenia.  Kosmetyki typu Cica należy aplikować tak często, jak jest to konieczne, w praktyce nawet 5-6 razy na dobę. O kremach typu Cica merytorycznie pisze Angelika, link do wpisu tutaj.
2. Woda termalna. Woda termalna jest bogactwem mikroelementów, które są niezbędne w procesach gojenia. Dodatkowo forma spray, sprawia, że stosowanie wody termalnej na skórę podrażniona, łuszczącą się, jest przyjemne. Od lat polecam wodę termalną marki Uriage, która nie wymaga osuszania.
3. Kosmetyk lub maść z hydrokortyzonem. W niektórych przypadkach może się okazać, że konieczne jest zastosowanie kremu z hydrokortyzonem. Hydrokortyzon działa silnie przeciwzapalnie. Obok leków, hydrokortyzon w niskich stężeniach występuje w maściach dostępnych bez recepty w aptece (np. Hydrocortisonum) lub w niektórych kosmetykach (np. PCA Skin CliniCalm).
4. Środki przeciwhistaminowe. Dyskomfort związany ze świądem można zmniejszyć, stosując środki antyhistaminowe. Do naturalnych preparatów przeciwhistaminowych należą: kwercetyna oraz olej z czarnuszki.

Podsumowanie

Retinoidy to jedne z najbardziej poznanych i skutecznych substancji stosowanych w dziedzinie kosmetologii oraz dermatologii. Pomimo licznych zalet, ich zastosowanie może skutkować efektami ubocznymi. Wśród najczęstszych z nich wymieniana jest reakcja retinoidalna. Chociaż może być ona niekomfortowa, warto zaznaczyć, że zazwyczaj ustępuje po kilku dniach. Odpowiednie przygotowanie skóry przed terapią oraz właściwa pielęgnacja w domu mogą zminimalizować ryzyko wystąpienia tej reakcji lub złagodzić jej przebieg, jeśli się pojawi.

Więcej informacji o retinoidach dowiesz się z webinarium: Retinoidy z perspektywy doświadczonego kosmetologa.