Trądzik to choroba dermatologiczna o złożonej etiologii – do tej pory nie udało się wskazać jednej głównej przyczyny jego powstawania. Wiadomo jednak, że jest to choroba cywilizacyjna, dotykająca aż 85% populacji w wieku od 10 do 35 lat. Ze względu na szeroki przedział wiekowy osób zmagających się z trądzikiem oraz liczne obserwacje dotyczące zarówno skóry młodzieńczej, jak i dorosłej, wyróżnia się trądzik młodzieńczy i trądzik dojrzały. W tym cyklu artykułów skupię się na trądziku młodzieńczym (trądziku pospolitym).

Badania nad etiologią trądziku wciąż trwają, a kolejne teorie poszerzają naszą wiedzę o jego mechanizmach. Choć nie znamy jeszcze odpowiedzi na wszystkie pytania, obecny stan wiedzy pozwala na skuteczne leczenie, pod warunkiem że koncentrujemy się na przyczynach trądziku, a nie tylko na jego objawach. Mechaniczne usuwanie zmian (np. wyciskanie) czy agresywne peelingi ziarniste mogą wręcz zaostrzyć problem. Dlatego kluczowe jest zrozumienie, co leży u podstaw powstawania trądziku pospolitego – na tym skupimy się w kolejnych częściach artykułu.

Przyczyny trądziku pospolitego

Podstawowe mechanizmy prowadzące do powstawania trądziku obejmują zaburzenia hormonalne, nadprodukcję sebum, nieprawidłową keratynizację naskórka, rozwój bakterii Cutibacterium acnes oraz stan zapalny. Wpływ mogą mieć także czynniki genetyczne, dieta, stres, zaburzenia metaboliczne oraz stosowanie niektórych leków.

Zrozumienie, co w indywidualnym przypadku jest główną przyczyną trądziku, jest kluczowe dla skutecznego leczenia i zapobiegania nawrotom. Terapie ukierunkowane wyłącznie na objawy (np. doraźne stosowanie kosmetyków przeciwtrądzikowych) często nie przynoszą trwałych rezultatów.

1. Hormony a trądzik pospolity

Hormony odgrywają kluczową rolę w powstawaniu trądziku, regulując pracę gruczołów łojowych i wpływając na proces rogowacenia naskórka. Wiele badań potwierdza, że nadmiar androgenów (męskich hormonów płciowych), a także zaburzenia równowagi hormonalnej mogą przyczyniać się do nasilenia objawów trądzikowych.

Androgeny – główny czynnik wpływający na skórę

W skórze właściwej oraz gruczołach łojowych znajdują się receptory dla hormonów androgenowych, do których przyłączają się testosteron oraz jego silniejsza pochodna – dihydrotestosteron (DHT). Pobudzenie tych receptorów prowadzi do:

• Zwiększonej aktywności sebocytów – komórek odpowiedzialnych za produkcję sebum, co skutkuje przetłuszczaniem się skóry i sprzyja tworzeniu zaskórników.
• Wzrostu proliferacji keratynocytów – co przyczynia się do nadmiernej keratynizacji i zatykania ujść gruczołów łojowych.
• Obniżenia zdolności skóry do obrony przed bakteriami – co sprzyja namnażaniu Cutibacterium acnes (dawniej Propionibacterium acnes) i rozwojowi stanu zapalnego.

Najczęstsze sytuacje, w których androgeny nasilają trądzik:

• Okres dojrzewania – gwałtowny wzrost poziomu androgenów pobudza gruczoły łojowe do nadmiernej pracy.
• Zespół policystycznych jajników (PCOS) – u kobiet z PCOS obserwuje się nadmiar androgenów, co skutkuje przetłuszczaniem się skóry i uporczywym trądzikiem.
• Zaburzenia równowagi hormonalnej – np. hiperandrogenizm, insulinooporność czy stosowanie niektórych leków hormonalnych.
• Niewłaściwa dieta – wysokie spożycie nabiału i produktów o wysokim indeksie glikemicznym może zwiększać produkcję insulinopodobnego czynnika wzrostu (IGF-1), który pobudza syntezę androgenów i nasila trądzik.

Wpływ cyklu menstruacyjnego na zmiany trądzikowe

U kobiet trądzik często nasila się przed menstruacją, co wynika z cyklicznych zmian hormonalnych. W fazie lutealnej (po owulacji) wzrasta poziom progesteronu i hormonu luteinizującego (LH), które:

• Pobudzają gruczoły łojowe do zwiększonej produkcji sebum.
• Sprzyjają retencji wody, co może prowadzić do lekkiego obrzęku skóry i zatykania ujść gruczołów łojowych.

Poziom estrogenów, które w pewnym stopniu działają ochronnie na skórę, spada tuż przed miesiączką, co dodatkowo zaostrza objawy trądziku.

Insulinooporność i jej wpływ na trądzik

Zaburzenia gospodarki węglowodanowej, w tym insulinooporność, mogą prowadzić do wzrostu poziomu insuliny i IGF-1 (insulinopodobnego czynnika wzrostu). IGF-1 pobudza nadnercza i jajniki do zwiększonej syntezy androgenów, co skutkuje:

• Nadprodukcją sebum.
• Przyspieszonym rogowaceniem naskórka.
• Większą podatnością skóry na stan zapalny.

Osoby z insulinoopornością często doświadczają trądziku hormonalnego, który objawia się głównie na dolnej części twarzy – w okolicach żuchwy, brody i szyi.

Leki hormonalne a trądzik

Niektóre leki mogą wpływać na poziom hormonów i nasilać trądzik. Do najczęstszych należą:

• Steroidy anaboliczne – stosowane przez kulturystów i sportowców mogą powodować silny trądzik androgenowy.
• Kortykosteroidy – długotrwałe stosowanie leków sterydowych może prowadzić do tzw. trądziku posteroidowego.
• Niektóre tabletki antykoncepcyjne – zawierające progestageny o silnym działaniu androgenowym mogą nasilać trądzik.

Z drugiej strony, tabletki antykoncepcyjne zawierające estrogeny i antyandrogeny (np. octan cyproteronu, drospirenon) mogą skutecznie redukować trądzik poprzez hamowanie nadmiernej produkcji androgenów.

2. Hiperkeratynizacja

Hiperkeratynizacja, czyli nadmierne rogowacenie naskórka, odgrywa kluczową rolę w procesie powstawania trądziku. Jest to zaburzenie, w którym komórki warstwy rogowej naskórka (keratynocyty) nie złuszczają się prawidłowo, lecz gromadzą się w ujściach gruczołów łojowych, prowadząc do ich blokady. W połączeniu z nadprodukcją sebum tworzy to idealne środowisko do powstawania zaskórników oraz stanów zapalnych.

Mechanizm hiperkeratynizacji w trądziku

Pod wpływem nadmiaru androgenów dochodzi do:

• Zwiększonej proliferacji keratynocytów – nowe komórki naskórka powstają w nadmiarze i zbyt szybko.
• Nieprawidłowego złuszczania martwych komórek – zrogowaciałe komórki nie oddzielają się efektywnie, lecz pozostają w ujściu gruczołu łojowego.
• Zwiększonej produkcji łoju – nadmiar sebum skleja martwe komórki, co prowadzi do zatkania porów i powstawania czopów rogowo-łojowych.

Dodatkowo, w proces ten zaangażowana jest transglutaminaza – enzym, który powoduje silniejsze przyleganie keratynocytów do siebie, co jeszcze bardziej utrudnia ich naturalne złuszczanie. W konsekwencji dochodzi do zaczopowania ujścia mieszka włosowego, a nagromadzone sebum nie może swobodnie wydostać się na powierzchnię skóry.

Skutki hiperkeratynizacji w przebiegu trądziku

• Powstawanie zaskórników (komedonów) – zatkane ujścia gruczołów łojowych przyjmują formę zaskórników otwartych (czarne kropki) lub zamkniętych (białe grudki).
• Brak możliwości naturalnej eliminacji sebum – nagromadzony łój stanowi idealne środowisko dla bakterii Cutibacterium acnes, które zaczynają się intensywnie namnażać.
• Początek procesu zapalnego – gromadzące się w porach bakterie i wolne kwasy tłuszczowe wywołują miejscowy stan zapalny, co prowadzi do powstawania krost, grudek i torbieli ropnych.

3. Wpływ Cutibacterium acnes na rozwój trądziku

Cutibacterium acnes (dawniej Propionibacterium acnes) to beztlenowe bakterie naturalnie bytujące na skórze człowieka, szczególnie w rejonach bogatych w gruczoły łojowe, takich jak twarz, plecy czy klatka piersiowa. Choć są częścią fizjologicznej mikroflory skóry, w warunkach sprzyjających ich nadmiernemu namnażaniu mogą stać się jednym z czynników zaostrzających trądzik.

Jak Cutibacterium acnes wpływa na skórę?

• Rozkład sebum i powstawanie prozapalnych wolnych kwasów tłuszczowych (WKT). Bakterie C. acnes produkują enzymy lipazowe, które rozkładają składniki sebum, uwalniając wolne kwasy tłuszczowe (WKT). Związki te działają drażniąco na skórę i nasilają reakcję zapalną, co prowadzi do powstawania bolesnych grudek i krost.
• Aktywacja układu odpornościowego i stan zapalny. Nagromadzenie C. acnes w zaczopowanych gruczołach łojowych pobudza układ odpornościowy do produkcji cytokin prozapalnych, takich jak IL-1β, IL-6 i TNF-α. W odpowiedzi na te sygnały dochodzi do napływu neutrofili i komórek układu odpornościowego do miejsca infekcji, co powoduje obrzęk, zaczerwienienie i pojawienie się stanu zapalnego.
• Zniszczenie bariery skórnej. Przewlekłe stany zapalne wywołane przez C. acnes mogą prowadzić do uszkodzenia ścian mieszków włosowych, co skutkuje pękaniem gruczołów łojowych i rozprzestrzenianiem się stanu zapalnego na otaczające tkanki. Może to skutkować powstawaniem trudnych do wyleczenia blizn potrądzikowych.
• Biofilm bakteryjny – trudność w leczeniu. Cutibacterium acnes tworzy biofilm bakteryjny, czyli ochronną warstwę, która utrudnia działanie antybiotyków i innych substancji przeciwbakteryjnych. To sprawia, że eliminacja tych bakterii w trądziku zapalnym może być wyzwaniem i wymaga długotrwałego leczenia.

4. Wpływ trybu życia, diety i stresu na trądzik

Chociaż hormonalne i genetyczne czynniki trądziku są dobrze udokumentowane, coraz więcej badań wskazuje, że styl życia, dieta i stres również odgrywają kluczową rolę w nasileniu zmian skórnych. Odpowiednie nawyki mogą wspierać terapię trądziku, natomiast niekorzystne czynniki mogą zaostrzać stan zapalny i stymulować produkcję sebum.

Dieta a trądzik – co naprawdę ma znaczenie?

Dieta ma bezpośredni wpływ na gospodarkę hormonalną i poziom stanów zapalnych w organizmie. Nie chodzi jednak o popularny mit dotyczący „czekolady i fast foodów”, lecz o konkretny wpływ składników pokarmowych na funkcjonowanie skóry i gruczołów łojowych.

Produkty nasilające trądzik

• Dieta wysokoglikemiczna (bogata w cukry proste). Produkty o wysokim indeksie glikemicznym (np. białe pieczywo, słodycze, słodzone napoje) powodują gwałtowne wyrzuty insuliny i wzrost poziomu insulinopodobnego czynnika wzrostu IGF-1, który stymuluje produkcję sebum i proliferację keratynocytów, co sprzyja zatykaniu porów. Badania potwierdzają, że osoby spożywające dietę bogatą w produkty wysokoglikemiczne mają większe ryzyko występowania trądziku.
• Mleko i produkty mleczne Nabiał, zwłaszcza mleko odtłuszczone, zwiększa poziom IGF-1 oraz androgenów, co nasila produkcję sebum i może pogarszać stan skóry.Fermentowane produkty mleczne, takie jak kefir i jogurty naturalne, wydają się mieć mniejszy wpływ na trądzik i mogą wręcz korzystnie działać na mikrobiom jelitowy.
• Tłuszcze trans i nadmiar tłuszczów omega-6. Przetworzone tłuszcze trans i nadmiar tłuszczów omega-6 (obecne w fast foodach, smażonych potrawach, margarynach) pobudzają stan zapalny w organizmie i mogą nasilać objawy trądziku.

Stres i jego wpływ na trądzik

Stres emocjonalny i fizyczny mogą pogarszać stan skóry poprzez wpływ na układ hormonalny i odpornościowy.

• Kortyzol i androgeny – stres powoduje wzrost poziomu kortyzolu i androgenów nadnerczowych, które pobudzają gruczoły łojowe do produkcji sebum.
• Stan zapalny – przewlekły stres zwiększa poziom cytokin prozapalnych, co może prowadzić do nasilenia trądziku zapalnego.
• Zaburzenia snu – brak regeneracji organizmu powoduje osłabienie bariery skórnej i pogorszenie zdolności skóry do gojenia się.

5.Higiena a trądzik – jak nie pogarszać stanu skóry?

Nieprawidłowa higiena skóry może nie tylko nie poprawiać stanu trądziku, ale wręcz go zaostrzać. Zbyt częste mycie twarzy silnymi detergentami usuwa naturalną barierę ochronną skóry, co prowadzi do jej przesuszenia i zwiększonej podatności na wnikanie bakterii. W odpowiedzi na brak lipidowej warstwy ochronnej skóra zaczyna produkować jeszcze więcej sebum, co może nasilać trądzik i tworzyć błędne koło.

Innym częstym błędem jest unikanie kremów nawilżających przez osoby z cerą tłustą i trądzikową w obawie przed nadmiernym błyszczeniem skóry. Brak odpowiedniej ochrony sprawia jednak, że skóra staje się bardziej podatna na podrażnienia i zanieczyszczenia, co może prowadzić do powstawania nowych wykwitów. Dobrze dobrany, lekki krem barierowy pomaga utrzymać równowagę skóry i wspiera jej regenerację, nie nasilając problemu trądziku.

Trądzik kosmetyczny – kiedy pielęgnacja szkodzi skórze?

Wiele osób zmaga się z trądzikiem nie tylko na skutek zaburzeń hormonalnych czy czynników genetycznych, ale również przez nieodpowiednią pielęgnację skóry. Współczesny rynek kosmetyczny oferuje szeroką gamę produktów, jednak nie wszystkie z nich są bezpieczne dla cery trądzikowej. Częste błędy w doborze kosmetyków mogą prowadzić do trądziku kosmetycznego, który objawia się zaskórnikami, grudkami i krostami.

Składniki kosmetyczne, które mogą prowokować lub nasilać trądzik:

• Silikony – tworzą na skórze warstwę okluzyjną, mogącą blokować ujścia gruczołów łojowych.
• Vinyl – substancja o potencjalnie komedogennym działaniu.
• Pochodne ropy naftowej (parafina, wazelina, nafta kosmetyczna) – mogą zaburzać równowagę hydrolipidową skóry i sprzyjać powstawaniu niedoskonałości.

Jeśli masz skórę trądzikową, warto przeanalizować składy swoich kosmetyków i wyeliminować produkty zawierające te substancje. Właściwie dobrana pielęgnacja może znacząco poprawić kondycję skóry i ograniczyć powstawanie nowych zmian.

Podsumowanie

Trądzik to złożona choroba skóry wynikająca z zaburzeń hormonalnych, nadprodukcji sebum, hiperkeratynizacji i działania bakterii Cutibacterium acnes. Nadmiar androgenów pobudza gruczoły łojowe, zmienia skład sebum i prowadzi do blokowania ujść gruczołów, co sprzyja stanom zapalnym. Na jego przebieg wpływa również styl życia – dieta bogata w cukry i nabiał, stres nasilający produkcję androgenów oraz nieprawidłowa pielęgnacja, np. agresywne oczyszczanie i stosowanie komedogennych kosmetyków.

Skuteczna terapia trądziku powinna koncentrować się na przyczynach, a nie tylko na objawach. Odpowiednia pielęgnacja, zbilansowana dieta i redukcja stresu wspierają walkę z trądzikiem i ograniczają jego nawroty.